ՀԱՅԱԳԻՏԱՐԱՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆ

ՀԱՍՄԻԿ ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Կարեն Բալայանը ևս չանսաց մոր թախանձանքին՝ տանը մնալ: Նոր էր վերադարձել զինվորական ծառայությունից տուն՝ Ստեփանակերտ և, որպես կամավոր, մեկնեց գործող բանակ, որտեղ արդեն կռվում էր եղբայրը՝ Գարիկը:

ԱՐՑԱԽԻ ԶԱՎԱԿ ԿԱՐԵՆ ԵՎ ԳԱՐԻԿ ԲԱԼԱՅԱՆ ԵՂԲԱՅՐՆԵՐԸ. Դադիվանք / Dadivanq / Дадиванк

Շուրջ մեկուկես տարի Աշոտ Ղուլյանի ղեկավարած դիվերսիոն-հետախուզական ջոկատում Կարենը կռվեց Մարտակերտում և Հադրութում, Մարտունիում և Ասկերանում, Քելբաջարում և Ջանհասանում, մասնակցեց Շուշիի ազատագրմանը: «Որտեղ մեր ջոկատն էր,- հիշում է Կարենը,- այնտեղ միշտ շրջապատում էր, ծուղակ»:

Ջոկատում ուս-ուսի կռվում էին Սեյրանն ու Վասիլը, Սամվելը, Լյովան, Նվերը, Վիլենը… Ամենից ավելի գորովով ու ակնածանքով Կարենը տալիս է Արթուր Խաչատրյանի անունը՝ մարտական ընկերոջ, որ նախկինում մանկավարժ էր եղել ու նկարիչ: Բայց նկարելու ժամանակ չէր, և Արթուր Խաչատրյանը թողել էր իր նկարակալն ու անավարտ կտավները, մեկնել մարտադաշտ: Հիմա նա կռվում է, կռվում է առանց Կարենի…

Հերթական մարտական գործողությունը հաջող էր անցել: Բարձունքը, ուր գործում էր թշնամական հրանոթը, վերցված էր, և ջոկատը հոգնած վերադառնում էր: Մարտական մեքենաներով Յողալանդի ճանապարհով անցնելիս Կարենը հիշեց, որ մեկ տարի առաջ նույն ճանապարհներին , Մաճկալաշենից դեպի Ֆիզուլի գնալիս ոտքը վիրավորել էր. փառք Աստծո, վերքը լավացել էր, և նա վերադարձել էր ջոկատ: Հիշեց նաև ավագ եղբորը՝ Գարիկին, որ մարատական մեքենայում թոքերը մրսեցրել էր և այժմ ծանր վիրահատման էր սպասում:

1993-ի օգոստոսի 15-ն էր: Ականապատ ճանապարհի նեղ հատվածում մարտական մեքենաներն անսպասելի ճակատ առ ճակատ հանդիպեցին. դարանակալ արկը հենց դրան էր սպասում: Նրա պայթյունից ճեղքվեց հողը, և տանելով մեկ մարտիկի կյանքը, վեցին կուրացրեց, մյուսներին վիրավորեց: Վեցից երեքն այլևս չէին տեսնելու, Կարեն Բալայանը՝ ևս: Երբ այցելեցի Կարենին Երևանի հանրապետական հիվանդանոցի վիրաբուժական բաժանմունք, նա աչքի ծանր վիրահատություն էր տարել: Դժվարանում եմ պատումս շարունակել, որովհետև մի քանի օր առաջ մասնագետները հայտնել էին, որ Կարենն այլևս չի տեսնելու և պիտի սպասի բժշկական նոր հրաշք-հայտնությունների՝ կիսաարհեստական աչքեր պատվաստելու համար: Ե՞րբ կլինի այդ և կլինի՞ արդյոք: Ուժեղ, գեղեցիկ, եռանդով լի 22-ամյա երիտասարդը կորցրել էր լույս աշխարհը տեսնելու վերջին հույսը: Հետո իմացա, որ բուժման սկզբում անփութորեն արված ներարկումը վնասել էր դեռ մի քիչ տեսնող աչքը, բայց այդ մասին մեր զրույցի ընթացքում Կարենը լռեց:

Նույն հիվանդանոցի մի այլ բաժանմունքում բուժվում էր Կարենի ավագ եղբայրը՝ Գարիկը: Նա ևս ծանր վիրահատություն էր տարել. հեռացրել էին նրա մի թոքը, մի քանի ամիս անց վիրահատել սիրտը. 30-ամյա Գարիկը հաշմանդամ էր: Հիվանդասենյակում նա մեզ դիմավորեց ազատամարտիկի համազգեստով:

Խոսքը հատու էր, փոքր-ինչ ծաղրական: Քմծիծաղով պատմեց, թե ինչպես մարտական մեքենայով իրենք ոչ միայն թշնամու ռազմական մեքենաներ, այլև անգամ տանկ են գերել: Մասնակցել են Չլդրանի, Կիչանի, Գյուլաթաղի, Մոխրաթաղի մարտերին:

Բայց դրա մասին չէր ուզում խոսել, այլ վճռականորեն խնդրում ու պահանջում էր հիշեցնել, որ կան Կարեն ու Գարիկ Բալայաններ, կան նաև նրանց ծերացող մայրը և հաշմանդամ հայրը: Ստեփանակերտից բերել են բուժվելու, վիրահատելու, նրանք չեն եկել տաքուկ անկյուն գտնելու հարմարավետ բնակարաններում: Նրանք կռվել են և այժմ օգնություն հայցող ձեռքերով չպիտի դիմեն տարբեր նախարարությունների ու կազմակերպությունների՝ մի կերպ գոյատևելու համար: Նրանց դժվարությամբ են տրամադրում անգամ այն գումարը, որով պիտի դեղամիջոցներ գնեն: Մի՞թե նման ձեռքերը պիտի մուրան:

Փառք Աստծո, գտնվել են բարի մարդիկ, որոնք օգնել են ժամանակավոր ապաստան գտնելու, մանր-մունր ծառայություններ են մատուցում, ի վերջո, բաժանմունքի բուժանձնակազմը հոգատար և ուշադիր է նրանց նկատմամբ մշտապես: Կատարում եմ Կարենի խնդրանքը՝ տալով վիրաբուժական բաժանմունքի բժիշկներ Վարդան Հակոբյանի, Հակոբ Թումանյանի, Հենրիկ Սեփյանի, ավագ բուժքույր Լենա Բալոյանի անունները:

Բայց այս ջանքերը քիչ են: Հարկավոր է պետական հոգածություն նրանց և նրանց նմաններին, որպեսզի վերանա անօգնականության զգացումը:

Այո՛, հայրենասիրությունը զոհողության աղբյուր է հենց միայն այն պատճառով, որ վարձատրություն չի պահանջում: Եվ նրանց՝ հոգով իրոք ուժեղների մասին պատմելիս, ես համոզված եմ, որ վերջիններս վարձատրություն չեն պահանջում: Բայց մեզնից է մեծապես կախված (և դա լիովին հնարավոր է), որ նրանց կյանքը դադարի ամենօրյա փորձություն լինելուց: Որ մեր հերոսները չկորցնեն իենց հոգու արիությունը դարի փոթորիկներում:

Հ.Գ. Շուրջ երկու տասնամյակ առաջ գրված այս հոդվածը նորից հրապարակելու առիթը 2014-ին հայ զինվորի արիությունը պանծացնելու փաստն էր, զինվորի, որ ինչպես հերոսական կռիվների այն հեռավոր օրերին, այնպես էլ այսօր կարող է առյուծ դառնալ, երբ վտանգվում է հայրենին: Նաև այն պատճառով, որ հերոսների անունները չպետք է մոռացվեն: Ոչինչ չփոխեցի հոդվածում, ոչ մի խմբագրում չարեցի, թող այս տարիներին ծնված ու մեծացած սերունդը կենդանի կերպով զգա այն իրավիճակը, որ կար 20 տարի առաջ Հայաստանում: Դա և՛ պայքարի ու հաղթանակի հասնելու վճռականությունն էր, և՛ մեծաքանակ զոհերի գնով հաղթանակների կարևորությունը, և՛ անհատների ինքնազոհությունը և անշահախնդիր նվիրվածությունը հայրենիքի անկախության գաղափարին, և՛ հասարակ մարդկանց հոգատարությունն ու չինովնիկների ձևական-անտարբեր պահվածքը, և՛ իրենց երիտասարդ կյանքը չապրած երիտասարդների ողբերգությունը: Այս ակնարկը գրելուց որոշ ժամանակ անց տեղեկացա, որ այդպես էլ չապաքինվելով՝ իր մահկանացուն է կնքել Բալայան եղբայրներից ավագը՝ Գարիկը, նեղ պայմաններում էր շարունակում ապրել կրտսերը՝ Կարենը: Ուզում եմ, որ իրականությունը տեսնեք չվարագուրված, բայց առաջնայինը մնում է այն, որ Հայրենիքի կանչին արձագանքած երիտասարդների զոհողությունը զուր չէր: Եվ ուրեմն՝ հավերժ փա՜ռք նրանց:

Հոդվածն առաջին անգամ հրապարակվել է 1993 թվականին Հասմիկ Սարգսյան