Վարդավառի ծես
Վարդավառը հնագույն արմատներ ունեցող տոներից է, որի մեջ հասցրել են արտացոլվել հայոց պատմության և ամառային տոնակատարությունների բոլոր դրվագներից` Նոյի պատմությունը, Հայկ և Բելի ավանդազրույցը, Անահիտ-Աստղիկ դիցուհիների կերպարները, հնագույն նավասարդյան տոնակատարությունները, քրիստոնեական մեկնաբանությունները, բուն ժողովրդական պատկերացումները: Ավանդազրույցը պատմում է, թե երբ Նոյ նահապետը ջրհեղեղից փրկվելով հասնում է Մասիսի գագթը և այնտեղից իջնում Նախիջևան, այդ օրվանից սկսվում է Նավասարդ կոչվող ամիսը: Եվ որպեսզի ջրհեղեղի հիշատակը անմոռաց մնա մարդկանց մեջ, Նոյը պատվիրում է իր որդիներին իրար վրա ջուր լցնել:
Այս տոնը նշվում է Զատկից 98 օր հետո և 35 օրվա շարժականությամբ կարող է ընկնել հունիսի 28-ից մինչև օգոստոսի 1-ը:
Վարդավառը ուխտագնացությունների տոն է, ընդ որում` ուխտագնացությունների համար ընտրվում էին գլխավորապես լեռները, ջրերի ակունքները:
Վարդավառը համընկնում էր դաշտերում հասունացած հացահատիկների հավաքին: Տոնի օրը ամենուր հասկեր էին տանում եկեղեցի՝ խնդրելով, որ դաշտերը կարկուտից ու մորեխից անվնաս մնան: Աղջիկները ծաղիկներից, առավելապես ՛՛վրթիվեր՛՛ կոչվող դեղնագույն ծաղիկներից խաչաձև փնջեր, խաչբուռեր էին պատրաստում: Խաչբուռերը ցորենի հասկից հատուկ վարպետությամբ հյուսված փնջեր էին, որ ընդհանուր առմամբ հիշեցնում էին կնոջ արտաքինը: Սրանց անվանում էին նաև ցախավելե հարս, Պուպլատիկին, Պուրպիկ, Բուկլե բարան և այլն:
Բուն Վարդավառի առավոտյան երիտասարդները, հարս-ցախավելը, որպես ջրերի աստվածության խորհրդանիշ, ձեռքներին տնետուն էին ընկնում և սկսում տիկնիկի համար մթերք հավաքել, իսկ ժողովուրդը ջուր էր լցնում տիկնիկի վրա: Այս երևույթը ջրերի աստվածուհուն նվիրաբերումներ կատարելու հեռավոր հիշեցում է: Որոշ տեղերում էլ ՛՛ՙԾաղկափայի հավաքը՛՛ էին անում, իրենց հետ վերցրած խաչփնջերը բաժանելով: Նվիրաբերած խաչփնջերի փոխարեն հավաքում էին զանազան կաթնամթերքներ, ձու, անուշեղեն և այլն, որոնցով էլ կազամկերպում էին իրենց խնջույքը:
Կար սովորույթ, որ մինչև Վարդավառ խնձոր չուտեին, այսպես կոչված՛՛ՙխնձորի պաս՛՛ էր, տարվա առաջին խնձորն ուտում էին վարդավառին, ինչպես առաջին խաղողն ուտում էին Խաղողօրհնեքին:
Պարերը ծայր էին առնում այն պահին, հենց որ սկսում էր հոսել զոհաբերվող անասունների արյունը: Պարն սկսում էին տարեց տղամարդիկ ու կանայք` հայացքը դեպի արևելք: Նրանց շարունակում էին երիտասարդ տղաների ու աղջիկների առանձին խմբերը: Պարը տաքանում էր Յալի էին բռնում: Սա կոչվում էր ՛՛ուռթան յալլի՛՛ (առավոտյան յալլի):
Որոշ տեղերում վաղ առավոտյան կանայք, թելերի վրա ծաղիկներ, խնձոր, մանր վարունգ և վարդեր ամրացնելով, խաչաձև կապում էին երեխաների կրծքին:
Նշանված աղջիկները մի ամանի մեջ ցորեն կամ գարի էին կանաչեցնում: Տոնի օրը մեկ մետրանոց խաչաձև մի փայտ էին տնկում այդ կանաչի մեջ ու զարդարում մանր վարունգներով, խնձորներով ու վարդերով՝ խաչի տեսք տալով այդ փայտին, որը կոչվում էր ԽՆԴՈՒՄ:
Գյուղում խնդում կարող էր լինել մեկ կամ մի քանի հատ: Կեսօրից հետո մի պառավ կին վերցնում էր Խնդումը, տանում դնում գյուղի հրապարակը և ՛՛հսկում՛՛ էր այն: ՛՛Հսկումը՛՛ կատարվում էր հետևյալ կերպ. Խնդումի շուրջ հավաքված հանդիսականները, կին թե տղամարդ, պարում էին զուռնայի նվագի տակ: Որոշ ժամանակ հետո պառավը Խնդումը դնում էր գլխին ու սկսում պարել:
Այս պահին տղամարդիկ հարձակվում էին պառավի ու Խնդումի վրա և նրանցից մեկը գավազանով ցած էր գլորում Խնդումը: Խնդումի վրայի վարունգները, մրգերն ու ծաղիկները խլխլում էին միյանցից:
Վարդավառին սովորություն կար աղավնի թռցնելու, այս երևույթը այնքան տարածված էր, որ հարևան ազգերը անվանել են ՛՛գյուվերին փանայիրի՛՛՝ աղավնիների տոն: Վարդավառին տեղի էին ունենում կենդանիների զոհաբերություններ. Զոհաբերում էին գառ, ուլ, փոքրիկ հորթ, աքլոր և աղավնի: Կային շրջաններ, որոնցում հիմնականում ուլ էին զոհաբերում և մորթվող ուլերի առատության պատճառով ողլագ ղռան էր կոչվում՝ ուլի կոտորած:
Փոքրիկ մշակում
Հրանուշ Խառատյանի
«Հայ ժողովրդական տոները» գրքից
Մասունք ազգագրական երգի-պարի համույթ
Վարդավառի ծես
ՎԱՐԴԱՎԱՌ
Հրաշալի էր…
Shat gexecik ton e )))
Սիրելի հայրենակիցներ մեր ազգային ավանդույթներն պահպանելն ամեն մեկիս պարտքն է,չկա ազգ առանց ազգային դիմագծերի և ծիսական ավանդույթների;Ազգի պահպանումն առանց սովորույթների անհնար է;Եկեք սիրենք մեր ազգայնությունը և պահպանենք ինչպես ՄԱՍՈՒՆՔՆԵՐ:
HARGELI HEXINAK VAXENUMES ARTAHAYTEL HETANOSAKAN TON E VARDAVAR@ ARTAHAYTUTYUN@ BERUM KPCNUMES EKEXECUN ,… VARDAVAR@ HETANOSAKAN TON E EV HECH KAP CHUNI EKEXECU HET E#V HETO HASKER@ EKEXECI CHEIN TANUM AYL TACHAR EIN TANUM VOR ARAT BERK U BARIK UNENAN OGOSTOSI 11IN EL ZOH MATUCUM INSHAN SHNORAKALUTYAN ARAT BERKI HAMAR EV DARNUMER BERKI TON
Sksum enk. Sovorzl u pahpanel mer gexezik sovoruytnern u zisakatarutyunnere,,,groveli ee,,kezzek…
Vat avanduyt, vat ton, miayn vnasakar, xexch kendaninern inch mexq unen, vor zohaberum en?
Minch ed xndzor chutel@, minch xaxoxorhneq xaxox chuteln el chasem, animast ton e u cuyc e talis hin mardkanc tgitutyunn u nor mardkanc` aranc qnnarkelu ayn @ndunel@, pahpaneln u sharunakel@ hanun goyutyun chunecox astvaci…
Nikol Tesla Ինչու այդքան խիստ և կոպիտ? Միթե ջրին, բնությանը, մաքրությանը երկրպագելը, երգ ու պարով գովաբանելը գեղեցիկ չէ? Հանեք Ձեր մուգ ակնոցը և կտեսնեք գեղեցիկը:
Marqarit Sargsyan xndir@ nranum e, vor patahakan mardkanc jrel@, pastatxter trjel@, amen tariqi mardkanc, shtapox mardkanc anhayt cagman jrov jrel@, meqenayi patuhanic ners jur lcnel@, shenqi verevi harkeric jrov celofofonner bac toxnel@ yev ayd amen@ aranc harcnelu` vayrenutyun e. Isk kendanu zohaberutyun yes ankax vardavaric chem @ndunum. Tox bakerum xaxan nex kolektivov u cankacoxnerov, te che hima ed ton@ veracel en ankargutyunner anelu ariti.
Nikol Tesla համաձայն եմ, բայց այսօրվա վայրենությունները իրական Վարդավառի հետ ոչ մի կապ չունեն: <<Մասունք>> համույթի մեկնաբանությամբ կարելի է տեսնել այդ տոնի մի քանի գեղեցիկ դրվագ: Իսկ ամբողջական տոնը իսկապես շատ շքեղ է, հետաքրքիր, տես . //www.armedia.am/?action=InnerLife&what=show&id=1247166145&lang=arm
Marqarit Sargsyan indz araj el shqex chi tvum, qani vor liq@ anmex kendaniner en mortel ed tonin` aranc patchar. Isk nerkayums ov @ndunum e, tox na nshi, yete yes chem @ndunum inchu en jrum u xndirner stexcum? Kam yete hima vayreni dzevov en nshum, inchu chi ed txmar tonn argelvum? Tox ancni patmutyan girkn u ed masin hishen grqerum, voch te poxocnerum. Inchu piti mard ed or@ chkaroxana azat durs gal ir gorcerov?
Nikol Tesla այդքան զայրանալու փոխարեն ձեր օրը պլանավորեք այնպես, որ այդ օրը տանից դուրս չգաք: Եթե մեծամասնությունը ուզում է տոնել և ուրախանալ, թող ուրախանա: Առանց այն էլ հիմա մեր կյանքում ուրախանալու առիթները շատ քիչ են: Ես ինքս չմասնակցեցի տոնին, բայց շատ տխրեցի, երբ մեր բակում ևս ոչ ոք չխաղաց, տխրեցի, որովհետև փաստվեց, որ մեր քաղաքում շատ քիչ մարդ է մնացել, քաղաքն ամայանում է: Այնպես որ ավելի լավ է մարդիկ շատ լինեն ու ամեն օր միմյանց ջրեն, քան թողնեն, հեռանան: Եթե Ձեզ այսօր ջրել են, մի քիչ հումոր դրեք այդ ամենի մեջ:
Բարի գիշեր:
Marqarit Sargsyan yes karcum em, vor ays toni jamanak qaxaq@ petq e vostikanner@ hsken u tuyl chtan jrel ancanotnerin. Stipvac ei durs gal esor, te che misht edpes el anum ei` tann ei mnum. Yerexaneri vra chem barkanum, nranq yerexa en u cnoxner@ chen sovorecrel, isk yete jrum en yeritasard txanern u chjrel bareric heto jri mec sprichov akanji mej, vonc verabervem? Chuzeci konflikt stexcel, chjardeci ed sarq@, bayc iravunqn unei. Heraxosner u pastatxter karox en trjvel` mec problemnerov, hishum em, shat tariner araj jrocii or@ nuynisk @ndunelutyan qnnutyun unei, isk yete pastatxters trjvein…
Amen tari handurjum u tujum enq, orenqi ktrvacqov ban chi poxvum, yete yes dem em ayd tonin, inchu en hramcnum indz irenc tonn u jrum?
Karevorn ancav-gnac, mi tari der chenq tuji.
Bari gisher ))
Nuyn hajoghutyamb karogh eq merzhel [email protected] Astvatsnern el win Astvats,Mer avanduytner@ pahpanel@ Mer geni EV tesaki pahpanumn en.Isk inch veraberum e dzer hetsnosutyunits vakhenalun,kasem,vor mi vakhetseq,Astvats uni tarber anunner EV amenur e.Narekatsin asel e,Astso vordiner uneq dzer men Astson.
Nikol Tesla Ինչու այդքան խիստ և կոպիտ? Միթե ջրին, բնությանը, մաքրությանը երկրպագելը, երգ ու պարով գովաբանելը գեղեցիկ չէ? Հանեք Ձեր մուգ ակնոցը և կտեսնեք գեղեցիկը:
Marqarit Sargsyan xndir@ nranum e, vor patahakan mardkanc jrel@, pastatxter trjel@, amen tariqi mardkanc, shtapox mardkanc anhayt cagman jrov jrel@, meqenayi patuhanic ners jur lcnel@, shenqi verevi harkeric jrov celofofonner bac toxnel@ yev ayd amen@ aranc harcnelu` vayrenutyun e. Isk kendanu zohaberutyun yes ankax vardavaric chem @ndunum. Tox bakerum xaxan nex kolektivov u cankacoxnerov, te che hima ed ton@ veracel en ankargutyunner anelu ariti.
Nikol Tesla համաձայն եմ, բայց այսօրվա վայրենությունները իրական Վարդավառի հետ ոչ մի կապ չունեն: <<Մասունք>> համույթի մեկնաբանությամբ կարելի է տեսնել այդ տոնի մի քանի գեղեցիկ դրվագ: Իսկ ամբողջական տոնը իսկապես շատ շքեղ է, հետաքրքիր, տես . //www.armedia.am/?action=InnerLife&what=show&id=1247166145&lang=arm
Marqarit Sargsyan indz araj el shqex chi tvum, qani vor liq@ anmex kendaniner en mortel ed tonin` aranc patchar. Isk nerkayums ov @ndunum e, tox na nshi, yete yes chem @ndunum inchu en jrum u xndirner stexcum? Kam yete hima vayreni dzevov en nshum, inchu chi ed txmar tonn argelvum? Tox ancni patmutyan girkn u ed masin hishen grqerum, voch te poxocnerum. Inchu piti mard ed or@ chkaroxana azat durs gal ir gorcerov?
Nikol Tesla այդքան զայրանալու փոխարեն ձեր օրը պլանավորեք այնպես, որ այդ օրը տանից դուրս չգաք: Եթե մեծամասնությունը ուզում է տոնել և ուրախանալ, թող ուրախանա: Առանց այն էլ հիմա մեր կյանքում ուրախանալու առիթները շատ քիչ են: Ես ինքս չմասնակցեցի տոնին, բայց շատ տխրեցի, երբ մեր բակում ևս ոչ ոք չխաղաց, տխրեցի, որովհետև փաստվեց, որ մեր քաղաքում շատ քիչ մարդ է մնացել, քաղաքն ամայանում է: Այնպես որ ավելի լավ է մարդիկ շատ լինեն ու ամեն օր միմյանց ջրեն, քան թողնեն, հեռանան: Եթե Ձեզ այսօր ջրել են, մի քիչ հումոր դրեք այդ ամենի մեջ:
Բարի գիշեր:
Marqarit Sargsyan yes karcum em, vor ays toni jamanak qaxaq@ petq e vostikanner@ hsken u tuyl chtan jrel ancanotnerin. Stipvac ei durs gal esor, te che misht edpes el anum ei` tann ei mnum. Yerexaneri vra chem barkanum, nranq yerexa en u cnoxner@ chen sovorecrel, isk yete jrum en yeritasard txanern u chjrel bareric heto jri mec sprichov akanji mej, vonc verabervem? Chuzeci konflikt stexcel, chjardeci ed sarq@, bayc iravunqn unei. Heraxosner u pastatxter karox en trjvel` mec problemnerov, hishum em, shat tariner araj jrocii or@ nuynisk @ndunelutyan qnnutyun unei, isk yete pastatxters trjvein…
Amen tari handurjum u tujum enq, orenqi ktrvacqov ban chi poxvum, yete yes dem em ayd tonin, inchu en hramcnum indz irenc tonn u jrum?
Karevorn ancav-gnac, mi tari der chenq tuji.
Bari gisher ))
Nuyn hajoghutyamb karogh eq merzhel [email protected] Astvatsnern el win Astvats,Mer avanduytner@ pahpanel@ Mer geni EV tesaki pahpanumn en.Isk inch veraberum e dzer hetsnosutyunits vakhenalun,kasem,vor mi vakhetseq,Astvats uni tarber anunner EV amenur e.Narekatsin asel e,Astso vordiner uneq dzer men Astson.