ՀԱՅԱԳԻՏԱՐԱՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆ

Մարաշի Գործը

1915 թուականը լսելով՝ իսկոյն մեր առջեւ կը ցցուի չարաբաստիկ ցեղասպանութիւն բառը: Բայց Հայկական Տասնեւհինգը միայն ցեղասպանութիւն կամ ազգասպանութիւն չէ՛, այլ նաեւ՝ հողասպանութիւն: Երբ թուրքը սպաննեց մեր հողը՝ հայ մարդը խլուեցաւ իր արմատներէն, դարձաւ արմատախիլ: Հետեւաբար, արմատախիլ հայ մարդը, ուզելով կամ չուզելով, իր մորթին վրայ կրեց եւ կը կրէ մշակութային ցեղասպանութեան ամէնօրեայ հետեւանքը:

Մշակութային ցեղասպանութեան զոհ գացին ու տակաւին զոհ կ՛երթան մեր տոհմիկ աւանդութիւնները, որոնց միջոցով կենդանի կը պահուէր մեր լեզուն ու հաւատքը, որով եւ մենք կը զգայինք որ տակաւին կը պատկանինք մեր հողին, նոյնիսկ եթէ հողը այլեւս չէր պատկաներ մեզի (յիշելով ամերիկացի հնդիկ ցեղապետի մը իմաստուն նամակը):

Ո՞ւր մնացին աշխարհածանօթ մեր հարուստ արուեստներն ու արհեստները- գորգագործութիւնը, կարպետագործութիւնը, կերպասագործութիւնը, ժանեկագործութիւնը, ասեղնագործութիւնը: Ո՞ւր են Հայաստանեան ու Կիլիկեան նրբին ասեղնակարերը- Վանի կարը, Ուրֆայի կարը, Մարաշի կարը, Այնթապի կարը, Տարսոնի կարը, Զէյթունի կարը եւ այլ կարեր:

Այսօր, դժբախտաբար, շատերուս անծանօթ կը մնան մեր տոհմիկ կարատեսակները- թելակար, խաչկար, լիցքակար, շարակար, կրկնակար, շղթայակար, խաչմերուկակար, կողքակար, ձօղունակար, սարդակար, պատկար:

Այս կարերու մէջ իւրայատուկ է Մարաշի երկտեսակ կարը— մէկը՝ Զէյթունի կարին նմանող հարթակարը եւ միւսը՝ ինքնատիպ հիւսուածք-կարը:

Մարաշի այս երկրորդ տիպի կարը գաղտնի կար մը ըլլալուն՝ կը ներկայացնէ յաւելեալ արժէք մը:

Մարաշի հայրենական հպարտութիւնը համարուող այս գործը ամէնուրեք մնացած է սահմանափակ: Ըստ ընկալեալ սովորութեան, Մարաշցին միայն Մարաշցիին աւանդած է այս տոհմիկ ժառանգութիւնը:

Գաղութի հայութեան զգալի տոկոսը կազմող Մարաշցիները կը շարունակե՞ն պահել ու պահպանել իրենց այս եզակի գործը:

Մարաշի գործը ընդհանրապէս թաւիշ կտորի վրայ կ՛ասեղնագործուի հայկական տարազներու, ծածկոցներու եւ սրբիչներու վրայ:

Մարաշի հիւսուածք-կարի ամէնէն հասարակ ձեւն է՝ մէկ գիծի վրայէն անցնիլ չորս անգամ: Միայն առաջին եւ երկրորդ շարքերը կը կարուին կտորին վրայ: Երրորդ եւ չորրորդ շարքերը կը հիւսուին առաջին եւ երկրորդ շարքերուն վրայ: Կան աւելի բարդ զարդանկարներ, ուր թելը կ՛անցնի վեց, ութը կամ աւելի անգամներ:

Ընդհանրապէս, կարելի է դիտելով որեւէ ասեղնագործութիւն՝ քակել անոր կարուձեւի կամ հիւսուածքի գաղտնիքը: Շատ դժուարին է, սակայն, Մարաշի գործի գաղտնիքի վերծանումը…:

Նշանուող հայ աղջիկ մը պարտաւոր էր իր պատրաստած օժիտին մէջ ունենալ առնուազն վեց ասեղնագործութիւն- անկողինի երես, մահճակալի ծածկոց, մահճակալի կարպետ, քառակուսի բարձ, մանուկի գօտի, ծրար…:

Օժիտային այս պարտաւորութեան մէջ կարելի է տեսնել ճարտար մատներով հայ կին եւ հայ օճախը շէնշող պահող հայ մայր պատրաստելու տոհմիկ աւանդութիւն մը, որ կու գայ դարերու խորքէն:

Տնային ու կենցաղային այս զբաղմունքը, որ հայ աղջկան ու հայ կնոջ մատներուն արանքը կը վերածուի ձեռարուեստի նրբին գլուխ-գործոցներու, կ՛արտացոլէ հայու տոհմիկ ճաշակը: Արդարօրէն, «մի մատ, հազար հունար»,- կ՛ըսէ հայկական ասացուածքը:

Ասեղն ու դերձանը եղած են հայ կնոջ ուղեկիցը, ուրախ ու տխուր օրերու հաւատարիմ ընկերակիցը:

Ասեղնագործութեան մէջ կարելի է գտնել հայուհիներու երջանկութեան ու տրտմութեան արցունքը:

Բարոյապէս ու հոգեպէս հարուստ ապրելու պատգամ մըն է տոհմական այն ասացուածքը, որ այսպէ՛ս կը խրատէ հայուհիները՝

«Առ ասղիկ ու թելիկ, որ չասեն աղքատի կնիկ»:

Հայուհին, ապաւինելով իր աշխատասիրութեան՝ իր սեփական ճարտար մատներով կը խլէ ու կ՛ըմբոշխնէ բարոյապէս բարձր եւ հոգեպէս ազատ կեանք վարելու իր արդար իրաւունքը:

Ճիշտ է, որ օժիտի հարստութիւնը նիւթաբարոյական հարստութիւնն է հայ աղջկան: Բայց ձեռարուեստը միա՛յն օժիտային երեւոյթ չէ, այլ՝ ազգային հազարամեայ ժառանգութիւն մը, զոր պարտաւոր ենք փոխանցել յաջորդ սերունդներուն, միեւնոյն այն հոգածութեամբ, որ մենք ժառանգած ենք մեր նախորդ սերունդներէն:

Ինքնանպատակ չէ՛ աւանդապահ մնալու մեր պարտաւորութիւնը: Պարզապէս, աւանդութեանց կառչած մնալու ճամբո՛վ միայն կրնանք պահպանել մեր ազգային ինքնութիւնը՝ թրծելով մեր հողային պատկանելիութիւնը:

Աղբյուր՝ ԶԱՎԵՆ ԶԱՔԱՐՅԱՆԻ facebook-յան էջ

* Կնոջս՝ Քարահունջի այս գրութեան մէկ այլ տարբերակը լոյս է տեսած «Սարտարապատ»ի մէջ (23 Դեկտեմբեր 1998, թիւ 979):

 Պատկերները կը ներկայացնեն նմոյշներ՝ Եւնիկէ Եագուպեանի գործերէն…