ՓԵԹԵՐ ՔՐԻՍՏԻԱՆ ԱԼԲՐԵՇԹ ՅԵՆՍԵՆ
Peter Jensen, Հաթթեր և Հայեր / Հաթթական գրերի հայկական արմատները / Հաթ հայկական արձանագրություններ
Թարգմանեց՝ Վահագն Խաչատրյանը
Առաջաբան
Մոտ յոթ տարի առաջ մի գրքի պատճեն ստացա, որ ինձ շատ զարմացրեց, թե ինչպես մինչև հիմա երբևէ դրա անունը չեմ լսել, Լինելով միշտ հետաքրքրված վաղնջական լեզուներով, ինչպիսին են Ավեստայի լեզուն, պահլավերենը կամ սանսկրիտը, և քննելով տարբեր երկրներում հրատարակված հոծ գրականություն այդ լեզուների մասին՝ ինձ առավել զարմացրեց այն հանգամանքը, որ հայ լեզվաբանության մեջ մի հպանցիկ ակնարկ անգամ չկա Peter Jensen- ի և նրա աշխատության մասին: Որոշեցի թարգմանել 110 տարի առաջ լույս տեսած այս գիրքը և ձեռնամուխ եղա մի գործի, որ շատ ու շատ ավելի բարդ էր, քան թվում էր ինձ, բայց քանզի նախանձախնդիր էի. որ ինչ գնով էլ լինի, պիտի թարգմանեմ ու ավարտին հասցնեմ այն, արդյունքը եղավ այս գիրքը, որի թերությունների ու բացերի համար բոլոր բանասերներից ներողամտություն եմ հայցում:
Peter Jensen-ը եղել է Ավստրիայի ն Գերմանիայի ակադեմիաների բարձրաստիճան անդամ, հիանալի տիրապետել է աքադերենին, ասորերենին, հունարենին ու եգիպտերենին, չմոռանանք նշելու՝ նաև հայերենին, ինչպես այս գրքում ևս նկատելի է, Նա ի մի է բերել հնագույն բոլոր պատմական ու վաղեմի կրոնների առնչությունները, քննարկել պատմական անձնանուններն ու դիցանունները հին Ասորիքից մինչն Լիբանան ու Հունաստան, կատարել է մեջբերումներ Ստրաբոնի ու Քսենոֆոնի աշխատություններից բարեխղճորեն համեմատելով ու քննարկելով մյուս պատմական աղբյուրները, ինչը հիանալի, գերազանցապես ընդօրինակեցի և ակնածանք առաջացնող երևույթ է: Այս գիրքը գրված է ոչ միայն գիտական պատշաճ ոճով այլն անկանխակալությամբ և բարյացակամությամբ, ինչը միանգամայն հարիր է այդ մակարդակի գիտնականին:
Նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ նրա ժամանակ այսօրվա գիտական հարուստ ու առատ «հումքը» գոյություն չուներ, և ընդհանրապես լեզվաբանության այս ոլորտը անգամ մինչ օրս էլ ըստ ամենայնի դեռևս չի հետազոտվել իր ողջ խորությամբ, այնուամենայնիվ նա տարբեր լեզուների լեզվական իրողությունների համեմատությամբ, քննությամբ ու համակողմանի ուսումնասիրությամբ ուրվագծել է այղ լեզուների պատմական զարգացման ընթացքը և տրամաբանություն է ներմուծել իր դատողություններում: Ու չնայած այսօր հիշյալ աշխատությունը որոշ առումով հնացած է, և նրա այլևայլ դրույթներ չեն կարող համոզիչ թվալ, բայց և այնպես այս ծանրակշիռ ուսումնասիրությունը իր մեթոդով, հարցադրումներով և ուշագրավ եզրահանգումներով արդարացնում է իրեն, և նրա թարգմանությունը այժմեական ու հրամայական է դաոնում:
Տարիներ շարունակ լսում ենք հայոց լեզվի պատմությանն առնչվող բազմաթիվ տեսակետներ, որոնցից շատերը գիտական մոտեցումից հեռու կամ ընդհանրապես արմատականորեն հակադիր են միմյանց:
Այս գիրքը, որ անհայտ կամ, ավելի շուտ, թաքնված էր հայ բանասերից, պարունակում է գիտական նուրբ վերլուծություններ, ինչը կարող է հիմք ծառայել լեզվաբանական որևէ հարց լուծելու կամ ուսուցանելու համար:
Հուսով ենք, որ սա մի կարևոր խթան կդառնա հաթերենի (հիթիթերենի) նկատմամբ նոր մոտեցման և իրազեկման ոլորտում:
Վահագն Խաչատրյան
2012, նոյեմբեր
Նախնական նկատառումներ
Նախաբան
Արդեն հինգ տարուց ավելի է, որ ես սկսել եմ խորանալ հաթական արձանագրությունների մեջ և հասկացել եմ, որ գիտական հետաքրքրություններս առավելապես կապվելու են դրանց հետ: Այն օրերին մի երեկո հանկարծ մտաբերեցի գաղափարագրերի խմբի արձանագրություններում կիլիկիական մի թագավորի անվան ընթերցումը՝Syennesi(s), և միաժամանակ գաղափարագրերի մի ուրիշ խմբում` Tarsus-ի անվանումը: Դրա մոտավոր ընթերցմամբ հիթիթական »-ես« բաղադրիչի փոխարեն հնագույն շրջանի հայերենի as-ը մտքիս եկավ ն հավաստի համարելով այն հայտնեցի այն ժամանակ հանդուգն երևացող կարծիք, որ հիթիթական արձանագրությունների լեզուն այժմյան հայերենի նախամայրը կամ մեծ մայրը պիտի լինի:
Մի քանի շաբաթից ամբողջ լրջությամբ հնագույն շրջանի հայերենի մասին որոշ դատողություններ համարձակվեցի հրապարակել Zeitschr.f Assurologi-I VII-ում և Theol. Literaturzeitung-ում, ըստ որի Hem(a)tar (?)-b(p)ii(s)-ը պիտի նշանակի »Համաթի թագավորը«, Tarsir sir a-ն »Տարսուսի թագավորը«՝ as(i,e) »-ես« և (a, e)s(i)mi բաղաղրիչներով։Բայց այն փասաը, որ այս դիտարկումները ոչ մի հնդգերմանական լեզվաբանի չկարողացավ ոգևորել. մեզ չպիտի այդքան արտասովոր թվար, և եթե իմ ստուգաբանությունները այդքան անկատար էին, չէր կարելի ինձ հանդիմանել: Սակայն իմ հայեցակետի նկատմամբ մերժողական վերաբերմունքը շարունակվում էր, մինչդեռ հայտնի է, որ յուրաքանչյուր վերծանում իր ճանապարհին հանդիպում է խոչ ու խութերի, հատկապես մեր դեպքում, երբ գործ ունեինք մի խրթին գրահամակարգի արձանագրությունների և անծանոթ լեզվի հետ, և չկար որևէ տեսություն, որով առաջնորդվեինք, ուստի ընթացել ենք առավելապես ենթադրությունների ուղիով`աշխատելով ընկալնլ ու ճանաչելի դարձնել ծխապատ մշուշով քողարկված լեզվական այս կամ այն անհայտ իրողությունը։ Համենայն ղեպս հակված եմ կարծելու. թե իմ առաջին վերծանումները իրենց մեջ պարունակում էին մի հաստատուն ու հավաստի կորիզ։
Ակնկալելով, որ պիտի դիմագրավեի եգիպտական գաղափարագրերի, տարալեզու սեպագրերի և արձանագրությունների վերծանման դժվարությունը և համոզված լինելով, որ իմ այդ առաջին ընթերցումները միայն մասամբ կարող էին ճիշտ լինել, վերոհիշյալ գիտական ժողովածուներում մի կարճ հաղորդում հրապարակեցի, որ մասնագետ ընկերներին կամ ավելի ճիշտ հետաքրքրվողներին, քանզի »մասնագետ ընկեր«. բացի իմ ընկեր Reckendorf-ից այսօր չեմ կարող որևէ մեկին անվանել, իմ վերծանություններն ակնառու կերպով ներկայացնեի։ Կարծում եմ՝ ճիշտ վարվեցի, քանի որ դրանից մեկուկես տարի հետո Zeitschrift der Deutschen Morgenland. Geselsch.-ի 48-րդ հատորում ներկայացրի իմ ուսումևասիրությունների արդյունքների մի մասը։ Հավատացած Էի, որ մեր կատարած հետազոտությունները գոհացուցիչ ավարտի ենք հասցրել, քանի որ բոլոր իրական դժվարությունները հաղթահարված Էին, արձանագրությունների ժամանակաբանությունը առնվազն մոտավորապես որոշված, գրային համակարգը հիմնականում սերտված, ձայնային բովանդակությունը ճշգրտված; անունների մի մեծ քանակ վերծանված, միաժամանակ մի շարք բաոեր՝ստուգաբանված։
Երկու տարի կասկածների մեջ անցկացրի հուսալով, որ մարդկային պատմության առնվազն մի նոր, ոչ շատ անկարևոր գլուխ եմ թերթել։ Շնորհիվ լարված ու տքնաջան մտավոր աշխատանքի վերջապես կարողացա հաղթահարել իմ առջև անընդհատ ծառացող նորանոր խնդիրներն ու դժվարությունները նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ ոչ միշտ է միտքը բավական աշխուժությամբ բողբոջ տալիս, որ ինձ երկար տանջող մտածմունքներից ազատեր; և երբեմն ինձ Էր բերում մի նոր հիասթափեցնող խնդիր մի դավադիր ու չնախատեսված արգելքով, որն ամեն դեպքում անգամ հաղթահարած խոչընդոտների հետևում է թաքնված խնդրի լուծման բանալին գտնելուց առաջ գրեթե միշտ իմ և իմ աշխատանքի նկատմամբ կասկած առաջացնելով: Այժմ իմ գործի հիմնական մասը արդեև կատարված է. ես հավատացած եմ, որ իմ առջև դրված խնդիրը լիովին կատարել եմ: Այն, ինչ արբեցման առաջին պահից միգուցե թեթևամտությամբ փաստում էի. իրեն. ինչպես կարծում էի. գերազանց կերպով արդարացրեց: Իրականամ ես երկար ժամանակ դեռ այնքան շատ չգիտեի, ինչքան հիմա գիտեմ, բայց այնուամենայնիվ կարծում էի (արդարև, առանց դա հայտարարելու)․ որ հիթիթերենի առնչությունը հայերենին որպես անհերքելի իրողություն նկատելը և իմ եզրահանգումների արդյունքներին լեզվաբանների համաձայնելը ինքնըստինքյան հասկանալի ու ընդունելի պիտի համարեի ու սպասեի դեպքերի հետագա զարգացմանը:
Բայց այս հույսը շուտով պիտի խար հիասթափության վերածվեր:
Իրականում անարդարացի կլիներ, եթե պահանջեի, որ հնդգերմանագետների մի ամբողջ շարան այս գործին լծվի և դրա մասին մի կարծիք արտահայտի, Չգիտեմ՝ ինչու, միայն ասորագետ կոչված բոլոր քննադատներիս, որ զարմանալի կերպով յուրայիններս էին. անկանխակալությունը վերացավ, և նրանք չկարողացան իրենց գործընկերոջ նկատմամբ արդար գտնվել. Նրանք ավելի եռանդուն էին քննադատում, քան որևէ մի ուրիշ խմբակցության լեզվաբանները Չի կարելի առաջնորդվել միայն այն տեսակեսավ. որ հաթական գիրը ևս, ըսա ասորագետների և եգիպտագետների, անհաղորդակցելի է, ինչպես որևէ խճճված ու բարդ կառույց: Հետաքրքրության սակավության համար ընդհանրապես ես չէի բողոքի, բայց կարող էի թերևս հուսալ, որ խնդրի դժվարությունից ելնելով դրա առթիվ դատողություն աներ նա. ով առնվազն մեկ անգամ ուշադրությամբ իմ աշխատանքը թերթած կամ լրջորեն ուսումնասիրած, էլ չեմ ասում զոնե մինչև վերջ կարդացած լիներ:
Բայց մի ուրիշ բան պատահեց:
Մի ասորագետ զորեղ, ջախջախիչ դատավճիռ կայացրեց իմ աշխատանքի դեմ:
Դա «հիմարություն սկզբից մինչ ավարտը« պիտակավորած և իր օլիմպիական բարձունքում միայնակ մնացած մի լեզվաբան էր. որի դատողությունները զուրկ են գիտականությունից, ինչի հետևանքով իմ զիտական մեթոդը սրամտություն է համարվել: Սակայն նա չի բավարարվել քչով, այս դեպքում հանրահայտ բացառություններով և սխալներով: Ոչ ոք մեր շրջապատում չի կարողացել իմ աշխատանքը զիտակսւն փաստարկներով հերքել. բայց և այնպես այն պատշաճ գործ չի, համարվել: Նկատենք, սակայն, որ վերծանությունների բնագավառում
համարձակությամբ խորամուխ են եղել միայն մի քանի լրջմիտ գիտնականներ, որոնք իմ համախոհներն էին: Ես կարող եմ երկար խոսել, թե ինչ կերպ այղ քմահաճները, որ այս ոլորտում որևէ կարծիք արտահայտելու դեռևս անընդունակ էին, իմ աշխատանքը կարդացած չլինելով հանդերձ, գործից գլուխ էին հանել, մինչղեռ բոլոր գիտակներից, արհեստավարժներից և այս հարցով հետաքրքրվող ուսյալներից ոչ մեկը չկարևորեց իմ աշխատանքը իրապես լրջորեն ուսումնասիրելով այն: Միակ մարդը, որ անվարան ձեռնարկեց այղ գործին և դրանով վերծանությունների հարցում մի քանի առումով ինձ սատարեց, ինքնատիպ ու անկողմնակալ արաբագետ Reckendorf-ն էր (Zeitschrift f. assyriologie XI, i ff.), բայց դա կարելի էր համարել «ձայն բարբառոյ յանապատի»: Նրա զիտական այղ քայլը մնաց առանց նկատելի ազդեցության, և ես չէի կարող հուսալ, որ արտերկրում այն ավելի աշխույժ և բարենպաստ քննարկմամբ կամ անգամ իմ գործի արդյունքների ճանաչմամբ կավարտվի: Սակայն կային այս հարցով առանձնակի հետաքրքրվողներ և մասնակիցներ՝ հաղթանակի ավարին տիրելու համար:Սպասման հարցում ես շատ չհուսահատվեցի։ Սահմանի մյուս կողմում թերևս ավելի բարեհաճ էին հակառակ այստեղի քննադատների խորտակիչ գործելոճի, որոնք տարբեր միջոցներ կիրառելով չէին խուսափում, այնուամենայնիվ, իմ ղեմ հրապարակային պայքարից առանց որևէ մտահոգության, թե ով կարող է ավելի ծանր վիրավորել:
Առաջին համարձակը Halevvy-ն էր, որը համենայնդեպս մի անարդյունք վերծանության փորձ էր կատարել և հենց այդ պատճառով, բնականաբար, չէր կարող պարզ ու անկեղծ ուրախությամբ ինձ ողջունել: ժնևի արևելագետների կոնգրեսը նա համարեց մի հարմար առիթ իմ գիտական դիտարկումները քննադատելու համար: Ես չեմ մտաբերում այլևս այն բոլորը. ինչ ասաց Halevvy-ն իր կեսժամանոց ճառի մեջ հակառակ ինճ, բայց դեռ հիշում եմ. որ սա այնպիսի դատողություններ արտահայտեց. որ ինձ պարզապես ապշեցրին. քանի որ նրա երկար ու ձիգ ճառում իմ վերծանությունների էության նվազագույն մասն անգամ չշոշափվեց, բայց նրա խոսքը վարձատրվեց բուռն ծափահարությամբ. Ծափահարության արժանացավ համենայնդեպս իմ պատասխանը ևս. արդյոք այդ գիտնականները գիտեի՞ն, թե ում և ինչու են ծափահարում:
Քարքեմիշի արձանագրությունը
Երբ մի տեղ՝ Academy-ի մի խմբագրությունում, իմ աշխատանքի վերաբերյալ առիթ ներկայացավ զեկուցում կարդալու, որի մեջ (և Academy-ին չպիտի մեղադրել) Sayce-ական » decipherments-ը և «Preiser-ական »entzifferungen« -ը շարադրված էին որպես մի զարմանալի համակցություն» դրա առթիվ նույն շաբաթաթերթում (1894 թ. հոկտեմբեր) անխոնջ Feder Sayce-ից տպագրվեց մի հոդված, ինչը նա և նրա հետնորդները իբր որպես քննադատություն Էին ներկայացրել: Sayce-ի այսպես կոչված քննադատությունը առաջինն էր. որ իմ երեսին զարնվեց: Ւսկ երբ Academy-ի խմբագրու ա այսպես կոչված քննադատությունը նշանակալից ձնով կարգի հրավիրելու և դատելու այնպես, ինչպես իրեն արժանի էր, համենայն դեպս շատ քաղաքակիրթ ձնով. այնպես որ Academy-ին դրան համաձայնեց։ Կարծում եմ՝ իմ դիմակայումը նրան շատ չէր ոգևորել։ Այժմ Sayce-ի տեսությամբ հետաքրքրվողներին պատվիրում եմ պատրաստ լինել, ես կուզեի ընդարձակ մանրամասներով իմ դիտարկումները նրանց տրամադրել:
Հոգին լուսավորվի…
Այդ ժամանակվանից Sayce-ի ճակատագիրը որոշված էր։ Մի արձանագրությունում, որ ես իբրև հավելված Zeitschr. d. Deutschen Morgland. Gesellsch-ի 48-րդ համարում հրապարակել 1ի. չգիտեի, որ Ordasu — ի Առյուծի որսի արձանագրությունը Մալաթիայի մոտակայքում է. և Sayce-ը իր »քննադատություն«-ում, որ ըստ իմ վերծանության հիմնորոշման էր հրապարակել. զարմանալիորեն չէր կարողացել անգամ Մալաթիայի հին անունը գտնել և գրում էր, որ անգամ այս արձանագրությունում (Maspero’s Recueil de Travaux XVIII , 111ff.-ի հիմնորոշման ներքո) նույն վերծանության արդյունքում․ բացի ճշտված անուններից և հարևան երկիր Kommagene-ի անվանումից, աոաջինը ասորական արձանագրություններում անվանված »հիթիթական« թագավորներին պիտի վերագտնեի։ Անգամ այս արձանագրությունը. որպես ժամանակագրական հերթականություն, առաջինը ես հաստատել կարողացա, և այդ նույն արձանագրությամբ միաժամանակ կարողացա նոր արձանագրությունների հայկականության հարցում անվիճելի ապացույցներ ներկայացնել: Ավելին՝ այս արձանագրությունը ինձ համար մի տեղ հայթայթեց Sargon-ի տարեգիրների մեջ. ինչպես դա Winckler-ն էր բացահայտել. Չնայած ոչ շատ վստահելի, բայց և այնպես մի իրական պատճեն Փարիզում վավերացնում է իմ վարկածը։ Ըստ սեպագրերի, ինչպես այս արձանագրություններում է վկայվում, Kommagene-ի Mutalu-ն Sargon-ի օրոք ևս Melitene-ին է պատկանել:
Sayce-ի այսպես ասած քննադատությունը չէր կարող առանց հետևորդուհու մնալ: Ես ամենայն լրջությամբ հավատացած էի. որ Halevvy-ի գիտաբանավեճը Ժնևի արևելագետների կոնգրեսում միայն մի ակնթարթային ընկրկում է. բայց նրա խոսքը այն ժամանակ մեծ տպավորություն թողեց, չնայած քիչ Էր կշռադատված և զուրկ էր զիտական հավաստիությունից: Բայց Halevvy-ն հեշտությամբ մոռանում Է մի բան. ինչը մի ժամանակ ինքն էր փաստարկում. Կոնգրեսի փաստաթղթերում (բաժին III, էջ 69 ff.) պահպանվում է մի հոդվածը. որ նրա բանավոր զեկուցումը կամ առնվազն կրկնված դասախոսությունն է՝ lu et relu (էջ 69. այնուամենայնիվ. դ8ս ուսումնասիրությունը նպատակահարմար կլիներ), որ հիմնված է իմ աշխատանքի վրա և կազմված ընդամենը երեք էջից, երբ իր զեկուցումը կոնգրեսում ամբողջ կես ժամ զբաղեցրեց։ Թվում է՝ Halevvy-ի միտքը անցած տարվա ընթացքում կծկված պիտի լինի և այն. ինչ որ դրանից մնացել է և այս քննադատության մեջ արտացոլվել է համապատասխանում է գործածված նսեմացուցիչ մեթոդներին, բայց դեռ ավելի բարձր աստիճանի, քան Sayce-ական քննարկումները։ Միայն թե փառք Աստծու, սոսկ պատմական հարցերով։ Ուրեմն ինչու դրա վրա թուղթ ու ժամանակ վատնել։ Եթե ես Halevvy-ական քննադատությունը այնուհանդերձ ոչ լիարժեքորեն անտեսեի, այդպիսով Halevvy-ին չէի կարողանա բացատրություն տալ, քանզի ես դրա կարիքն այլևս չունեի, դեռ ավելին, նրա հակառակ կբողոքարկեի: Այնքան միամիտ է բանականությունը նրա քննարկումներում, որ անօգուտ չի լինի դրանց արվեստ անվանել, ինչպես նա է իմ գիտական աշխատանքը իր ընթերցողներն որպես հարձակման թիրախ ներկայացնում:
Inscription from JERABIS — Ժերաբիսի արձանագրությաւն
Halevvy-ն իր քննադատությունում, օ. հ. էջ 71-ում. փաստում է, որ ես հաթական ավանդության, այսպես ասած․ երկլեզվյաTarkondemos-ը\այսպես եմ թարգմանել. »X-ը Erme-ից, թագավորը, թագավորը«. ցերեկվա պես պարզ է, որ սա անհեթեթություն է. և այսպիսի մի թարգմանություն ունենալով հանդերձ՝ Halevvy-ն համենայնդեպս ցանկանում էր իմ ծավալուն թարգմանչական փորձերի բոլոր մեջբերումները մերժել կարծելով, որ այսպիսի մի թարգմանությունով թարգմանիչը դատապարտվեց: Միայն թե դա ինձնից չի ծագել, այլ հենց իրենից՝ Halevvy-ից: Իմ թարգմանությունը հնչում էր այսպես. «X. Erme-ից թագավորը. թագավորը« Halevvy-ն հանգում է ես մի եզրակացության, որտեղ ճգնում Է ապացուցել, թե ես ծիծաղելի եմ մի շշմեցուցիչ պարզ ձևով անփույթ տեղը փոխված ստորակետի պատճառով։ Halevvy-ն դեռ չի կարողացել փաստել. որ ես տկարամիտ եմ։ Եթե նա ինձ մոտ կարդացած լիներ, թե ինչ է տպագրության տալու, ես ընդամենը կուղղեի կետադրական վրիպակը և կնկատեի. որ այս բառացիորեն մի նոր տեսակի մեղադրանք է: Halevvy-ն Կոնգրեսին այնպես իմ թարգմանությունը ներկայացրեց. որ կարծես թե ես եմ այն տպագրության հանձնել. և թե ինչպես նա իր կրկնված ընթերցման ( Lu et relu; սա իր սեփական խոսքն է) ժամանակ ստորակետը մի ուրիշ տեղ գտնել կարողացավ. ինձ համար մինչ այսօր պարզ չէ։
Իր հպանցիկ մակերեսայնությամբ հայտնի Halevvy-ական քննադատությունը. սակայն, շատերի համար է պարզ, ուստի դա ոչ ոքի այնքան էլ չի կարողանում գրգռել։ Միայն թե պիտի զարմանալ, որ նա, ի լրումն դրա. մի փաստարկում բերեց, որը ինձ կարող էր կործանել. քանզի այն իրականությունը հակառակ ու շրջված է ցույց տալիս:
Փուլ աո փուլ առաջադիմող իմ վերջին հետազոտությունների արդյունքների, որոնց անտրամաբանության գյուտը Halevvy-ին էր վերապահված, թվում էին հետևյալ դրույթները.
Կա մի նշան՝ Կիլիկիա; մի գաղափարագրախումբ (ոչ այն. որ Halevvy-ն է փսատել ուզում, այլ մի ուրիշ նշան), քաղաք Karkemis (ոչ այն. որ Halevvy-ն է պնդում, այլ Jerabis-ը) է նշանակում; և որ »թագավոր« si(e)- ra (o)s (ոչ այնպես. որ Halevvy-ն է փաստել ուզում, այսինքն՝ Sieraos) է կոչվում:
Այս եզրահանգումներին անդրադարձել եմ իմ աշխատության նախաբանում, որը իմ վերծանության գործի ընթացքի հետ ոչ մի կապակցություն չունի: Ի՞նչ է ստանում Halevvy-ն սրանից. Նա տեղեկացնում է իր անվարձ ընթերցողներին, որ այս ապշեցուցիչ մերկացումները. ինչպես նա միշտ ցանկանում է անվանել, ապագայում ուրիշ “վերծանափորձությունների” համար հիմք կծառայեն: Սակայն սրանք ոչ թե մերկացումներ էին, այլ բանական եզրահանգումներ՝ մանրակրկիտ աշխատանքիս վերջնական արդյունքը։ Այս քննադատությունը այնպիսի մի յուրահատուկ խառնաշփոթություն առաջացրեց, որ իմ տաժանակիր աշխատանքը քննարկությունից պիտի զրկեր: Halevvy-ն, որի համար գիտական քրտնաջան պրպտումները արժեք չունեն, տիրապետում է գերմաներենին և չի կարող իր քննադատության պատասխանատվությունը բացարկել: Նա պետք է ակնկալեր, որ սրանից ելնելով՝ մի կարծիք հենց իր մասին կարտահայտեմ, այն է՝ դժվար է երևակայելի. որ գիտությանն այսպես ծառայած մեկը գիտակցաբար իրականությունն ու բանաստեղծությունը գիտության մեջ շփոթի ու խառնի, ուստի ինձուրիշ բան չի մևում բացի ընդունելուց այն փաստարկը, որ նրա մոտ կրկնված թեման՝ Lu et relu, ոչ այլ ինչ է, քան մասնագետների հետազոտությունների նախնական արդյունքները նսեմացնելով կամ բացասելով գիտության մեջ խառնաշփոթ և իրարանցում ստեղծել՝ փոխանակակ դրանք ճշտելու կամ հիմնավորելու և գնահատելու, ինչը հարիր է իսկական մտավորականին:
Սրանք են իմ դատավորները…
Նրանց քննադատությունները վերաբերում են այս գրքիս լույս ընծայմանը, ենթադրաբար՝ անցյալին: Հարցնում են. թե ինչու նրանց չեմ լռեցնում, ես պատասխանում եմ. “Քանի որ նրանք համարձակություն ունեցան առաջին անգամ քննադատել, բնականաբար չեն խուսափի իմ այս նոր աշխատանքի հաջողությունն իրենց անխոհեմ ու անփույթ դատավճիռներով կրկին կասեցնել”: Հիմա է հասկացվում, թե նրանք ինչ դավադրություն էին նյութում։
Միգուցե այս անցած տարիներին դեռ բավական բան չեմ սովորել և այս գրքի միջոցով աշխատել եմ մի բեկում առաջացնել նրանց դատողություններում, որոնց ինչ-որ չափով հետաքրքրում ու վերաբերում է իմ աշխատասիրությունը: Բայց իմ վերծանությունները թերևս մի արգելքի են հանդիպում. Դեռևս մի քանի տարի ստաջ հասկացա, որ իմ վերծանությունների փորձերի հանղեպ անկանխակալ, անաչառ և նպաստավոր կարծիք ստեղծելու հույսով և իմ առաջին հողվածի ձեռքբերումների ու հրապարակած արդյունքների հավաստիությունը ապացուցելու համար անհրաժեշտ է աշխատանքի շարունակական ուսումնասիրություն, լուրջ քննարկումներ և գիտական բարեհաճ բանավեճեր: Բայց դա ամեն մարդու գործ չէր, և դժվարություններից վախենալով՝ լեզվաբաններն ուղղակի դա հանձն չեն առնում ն ընկրկում ենւ Այսօր կարծում եմ’ իրավունք ունեմ ասելու, որ գործի արդյունքներն ուղղակիորեն նրանց պիտի համոզած լինեին, որ դրանք իրենց արդարացնում են:
ԱՄԲՈՂՋՈՒԹՅԱՄԲ ԳԻՐՔՆ ԱՅՍՏԵՂ՝ ՀԱԹԹԵՐ ԵՎ ՀԱՅԵՐ
խելքի՛ եկեք…
Յենսենը ժամանակին բանմ սավ, կրակն ընկանք
հայերը հայ են, խեթերը՝ խեթ, խաթերը՝ խաթ
մի խառնեք ամբողջն իրար…..
Ճիշտ ես: խեթը խեթ է, խաթը՝ խաթ, քավյառեցին՝ քյավառեցի, լեննականցին՝ լեննականցի, բայց բոլորն էլ հայ են. լավ՝ կամ վատ, բայց դա նահատական է.
անհատական է.
Շատ կներեք, տիկին Ավետիսյան, պետք է առարկեմ։ Քյավառցին, լեննականցին նույն հայն է, տարբեր բարբառակիրներ, սակայն նույն մարդաբանական և լեզվական կրողներ։ Իսկ խեթերը և խաթերը տարբեր են և մարդաբանական և լեզվական և մշակութային առումով։ Նման հակագիտական և կեղծ գիտական մոտեցումներ առաջ քաշելու փոխարեն, ավելի լավ է կարդալ խեթագիտական գրականություն, բացակայության դեպքում ես մեծ սիրով կտրամադրեմ։
Nicolas Verosh
Akademiakan kartsiqn ararkelu hamar, gone hamarjeq krtutyun e petq unenal! Հապա Հաթերքը, սա հանպատրաստից, ընդհանուր զարգացման տեսանկյունից:
Հարգելի տիկին Սողոմոնյան, նույն հարցն էլ Ձեզ եմ հղում. դուք զբաղվու՞մ եք խեթագիտությամբ կամ արևելագիտությամբ։
Եթե այո, շարունակենք քննարկումը, եթե ոչ՝ ոչ։
Ես ակադեմիական կրթություն եմ ստանում և պրոֆիլով զբաղվում խեթագիտությամբ։
Իսկ եթե ունեք այնպիսի տվյալներ, որ խեթերը հայերի նախնիներն են, խնդրում եմ բերեք փաստարկված, հիմնավորված և լեզվաբանական, և հնագիտական, և մարդաբանական և պատմական ապացույցներ։
Ախր ինչո՞ւ ես այդքան կատաղի պայքարի մեջ մտել բոլորիս հետ՝ դատարկ տեղը, այ Բեն: Եվ ինչո՞ւ ես նորից թացը չորի հետ խառնում՝ ակնարկելով, թե ինչ որ մի ցեղախումբ կարող էր հայի նախնին լինել: Սա՞ է այժմ իմ սիրելի արևելագիտության ֆակուլտետը դասավանդում և առաջ տանում: Ո՞վ է գիտական ղեկավարդ, որ ԼՏՊ-ական խեթական զառանցանքով է վարակում մատաղ սերնդին; Այո, Լենինգրադի արևելագիտությունը (իսկ դու հենվում ես այդ դպրոցի տեսլականի վրա) դեռևս 30-ականներից որդեգրել է հայամերժ ուղղությունը, և հասել իր նպատակին թե՛ հայ մտավորականների զանգվածային ոչնչացումով՝ մեկ գիշերվա ընթացքում, թե՛ ԼՏՊ-ի պես գավառական իշումներին մոսադական հարսեր պադրուս անելով, թե՝ հակագիտական սիմպոզիումներով, ուր մուտք ունեն միայն լեյդենցի Հրաչի ու Գառնիկի պես տականքները; Բայց դու՝ ջահել գյումրեցի տղա, որ ըստ երևույթին՝ արաբական բաժնի սան ես, ի՞նչ ես դրանց բոստանին ջուր լցնում: Ամոթ է:
Лия Аветисян ես չեմ ակնարկում: Ակնարկում է Յենսենը, որի հնացած գիրքն էլ թարգմանել են: Դրա փոխարեն կարող էին թարգմանել ավելի արժեքավոր գիրք, որը կարող էր Հայաստանում խեթագիտության զարգացման համար լուրջ հիմքեր հանդիսանալ: Ես հենվում եմ ՕԲՅԵԿՏԻՎՈՒԹՅԱՆ վրա, ի տարբերություն որոշ զառանցողների, որոնք առանց որևէ տեղեկության, գիտելիքի խոսում են այնպիսի թեմաների մասին, որը իրենց կոնպետեցիայի մեջ չի մտնում:
Եթե դու ՀՐԱՉԻ ՈՒ ԳԱՌՆԻԿԻ նման գիտնականներին <տականք> ես անվանում, ապա ես Ձեր հետ ոչինչ չունեմ խոսելու:
Գիտնականը, մտավորականը, վեր պետք է լինի ցանկացած գաղափարախոսությունից, ազգայնականությունից:
Իսկ այն գիտնականը, որը պատմական փաստերը ազգայնացնում է ի շահ իր պետության, ոչնչով չի տարբերվում թուրք, ազերի կամ էլ վրացի նման կեղծարարից:
Ես արաբագիտությամբ չեմ զբաղվում, ուսումնասիրում եմ խեթագիտության /իմ հանարավորության սահմաններում/ և չեմ զբաղվում գիտությունը ազգայնականացնելով:
Երբ կարողացաք պատմական փաստերը մեկնաբանել օբյեկտիվ, զերծ ազգայնական մոլեռանդությամբ, այդ ժամանակ էլ կխնդրեմ, պատասխանեք:
Տղա ջան, բազում լեզուներ սովորի, որպեսզի թարգմանիչների ընտրության և բանիմացության հույսին չմնաս: Քանի դեռ չես տիրապետում գոնե 6-7 լեզվի ու չես կարդացել 1-2 հազար գիրք ու գիտական հոդված՝ բնագրում, օբյեկտիվ լինելդ բացառված է: Մինչ այդ, ինչպես Տյուտչևն էր ասում, «լույսի ծառան չես, այլ օտարի ճորտը»: Սա բարեկամական խորհուրդ էր, հավատա:
Лия Аветисян հա հա հա
Ես իմ համար չեմ ասում թարգմանության համար: Դուք հանգիստ կացեք, ես լեզուներ սովորում եմ:
Իսկ թեմայի գլխավոր հարցից շեղվելը, կարծում եմ, կոռեկտ չէ:
Ben Vardanyan Pokr Asiai taracki bolor goxovurdnern el hayeri naxninern en,havanabar.
Nicolas Verosh պարոն դուք չարաչար սխալվում եք, եկեք դուք ազնիվ գտնվեք եւ ասեք ինչ գրքեր եք կարդում եւ ումն եք հետեվում.1. հաթթերենը պիտի բնագրով կատդացած 2. սեպագրերը խառն ու խուռն լեզու է եւ ինչպես Ֆօրրերն էր փաստել 8 լեզուներից է բաղկացած, հատկապես Բողազքոյի արձանագրություները. հիմի եթէ պետք է ձեզ ինչ ուզում եք՝ ասեք. ես 5-6 մեծ գիտնակաների վերծանություների հիմնաորումները քննարկել եմ. Jensen, Forrer, Gelb, Sophus Bugge, J.A. Knutzon, Campbell եւ հատկապես Hrozney-ի գործերից լավ տեղյակ եմ, քանզի լավ տեղյակ եմ՝ որոշում կայացրի որ Jensen-ի գործը թարգմանեմ. սեպագրերի ժամանակ Հաթթերենը Ասորերենից սաստիկ կախված լեզու էր դարձել եւ շատ ասորերեն բառեր էր գործածել, ինչպես պահլավերենը արամերեն բառեր էր գործածում, բայց մնացած բառերը մոտաորապես համընկնում են Հայերենին, անգամ Hrozney-ին իր գործերում շատ նախդիրների վերջածանցների բառերի առթիվ է խոսել որոնք Հայերեն են, ինչպիսին են Անդրանիկ եւ կարկանդակ եւ ուրիշ հարյուրաոր բառեր. իսկական Հաթթերենը ՀԻՐՕԳԼԻՖ-ով գրվածներն են 50 առ հարյուր Jensen-ի վերծանություները համընկնում են Says-ի եւ wright-ի վերծանություների հետ, J.A. Knutzon-ի թարգմանությունը միայն փաստեց Jensen -ի ՀԻՐՕԳԼԻՖ կարդալու ոճը. Gelb-ը ում ԱՄՆ-ում ասում են Authority, շատ բաներում հետեվում էր Jensen-ին. Jensen-ը միայն մի սխալ թույլ տվեց՝ եւ այն էր որ ասաց Հաթթերենը նույն Հայերենն է. եւ այս ամենից անցնենք. Դուք ինչու այսպես լարված եք այս գրքի հանդեպ, դուք արդյոք չգիտեք որ յուրաքանչյուր գիրք կարժի մի անգամ կարդալ. ասում եք ավելի լավ գիրք կարելի է թարգմանել. ես ասում եմ համեցեք ձեր ձեռը ոչ ոք չի բռնել դուք ասում եք որ խեթագիտությունով եք զբաղված, դէ ինչի եք սպասում համեցեք թարգմանեք, այդ ձեր մեծն Hrozney-ի մեծագույն գործը՝ Der Sprache der Hittiter-ը թարգմանեք. միայն Transliteration կարդալով եւ ուրիշների ասածները թութակավարի կրկնելը ոչ մի օգուտ չունի. ես ԵՊՀ-ի արեւելագիտության Ֆակուլտետը այցելել եմ, դժբախտաբար՝ անգամ մի բնագիր Ավեստա-ին առնչվող գիրք չեն տպել, ինչ մնաց ՀԱԹԹԱԳԻՏՈՒԹՅԱՆ առթիվ մի բան հասկանան.
Ben մարդը այդքան աշխատած ու եզրակացութեան մը եկած է .սիրուն չի այդպես երեք տողով քո առանց հիմքերի կարծիքը արտահայտես : կը ներես անշուշտ իմ միջամտութեան :
Հարգելի պարոն Պողոսյան, Դուք զբաղվում եք խեթագիտությամբ, կամ ծայրահեղ դեպքում՝ արևելագիտությամբ։ Երբևէ կարդացե՞լ եք հայոց լեզվի պատմություն, և խեթերենի պատմություն։
Ծանոթ եք հնագիտություն կոչվածին։
Ու բացի ազգայնական ծայրահեղական տեսակետներից, որևէ գիտական տեսակետ պաշտպանու՞մ եք։
Ճիշտ ես: խեթը խեթ է, խաթը՝ խաթ, քավյառեցին՝ քյավառեցի, լեննականցին՝ լեննականցի, բայց բոլորն էլ հայ են. լավ՝ կամ վատ, բայց դա նահատական է.
անհատական է.
Հարգելի պարոն Պողոսյան, Դուք զբաղվում եք խեթագիտությամբ, կամ ծայրահեղ դեպքում՝ արևելագիտությամբ։ Երբևէ կարդացե՞լ եք հայոց լեզվի պատմություն, և խեթերենի պատմություն։
Ծանոթ եք հնագիտություն կոչվածին։
Ու բացի ազգայնական ծայրահեղական տեսակետներից, որևէ գիտական տեսակետ պաշտպանու՞մ եք։
Հարգելի տիկին Սողոմոնյան, նույն հարցն էլ Ձեզ եմ հղում. դուք զբաղվու՞մ եք խեթագիտությամբ կամ արևելագիտությամբ։
Եթե այո, շարունակենք քննարկումը, եթե ոչ՝ ոչ։
Ես ակադեմիական կրթություն եմ ստանում և պրոֆիլով զբաղվում խեթագիտությամբ։
Իսկ եթե ունեք այնպիսի տվյալներ, որ խեթերը հայերի նախնիներն են, խնդրում եմ բերեք փաստարկված, հիմնավորված և լեզվաբանական, և հնագիտական, և մարդաբանական և պատմական ապացույցներ։
Պարոն Բեն բայց դուք իմ գոմէնթը լաւ չէք կարդացած ուրեմն , անգամն ալ կարդաք վստահ եմ չեք այպանէր զիս :
Պարոն Բողոսյան, կներեք ինձ, եթե Ձեզ վիրավորել եմ։ Բնավ մտադրոթյուն չունեմ։ Բայց երբ խոսքը վերաբերվում է կեղծ գիտական տեսակետների պաշտպանությանը, չեմ կարող չարձագանքել։
ջհուդի անունով Բեն. խելքիդ չպառկող բաների մասին խոսելիս ինչպես Ջիվանին կասեր չպոսելը խոսելուց լավ է:
թուրքի ազգանունով տիկին…..
դուք ձեր կոնպետենցիայից դուրս բաներ եք խոսում….
չմեկնաբանեմ !
Շատ կներեք, տիկին Ավետիսյան, պետք է առարկեմ։ Քյավառցին, լեննականցին նույն հայն է, տարբեր բարբառակիրներ, սակայն նույն մարդաբանական և լեզվական կրողներ։ Իսկ խեթերը և խաթերը տարբեր են և մարդաբանական և լեզվական և մշակութային առումով։ Նման հակագիտական և կեղծ գիտական մոտեցումներ առաջ քաշելու փոխարեն, ավելի լավ է կարդալ խեթագիտական գրականություն, բացակայության դեպքում ես մեծ սիրով կտրամադրեմ։
թուրքի ազգանունով տիկին…..
դուք ձեր կոնպետենցիայից դուրս բաներ եք խոսում….
չմեկնաբանեմ !
Պարոն Բողոսյան, կներեք ինձ, եթե Ձեզ վիրավորել եմ։ Բնավ մտադրոթյուն չունեմ։ Բայց երբ խոսքը վերաբերվում է կեղծ գիտական տեսակետների պաշտպանությանը, չեմ կարող չարձագանքել։
Կեղծ կամ սխալ տեսակետներ թէ պատմութեան մէջ թէ ծագումնաբանութեան մէջ միշտ եղած են փաստը տեվաբար փոփոխվող ու իրարամերժ տեսակետները : Այնպես որ ով գիտէ՞ եթէ մինչեւ հիմա գրվածները մեր մասին կեղծ են թէ ոչ : մեր աչքի առաչ տեղի ունեցող ներկա պատմութիւնն անգամ տեսնում ենք ոնց խեղաթիւրվումէ մեր մամուլում : նաեւ դէպքեր որ տեսնում ենք ոնց իշխանաւորների կողմից ճիշտ հակառակն են ասում ու դա գրանցվում արխիվում …որինակ տնտեսական աճը )))
Բեն. Ես զբաղվում եմ <խեթագիտությամբ>,իսկ դու նույնիսկ այդ ժողովրդի անունը կարգին չգիտես, և քեզ թույլ ես տալիս, բոլորին հակաճառել: Քեզ կարգին պահի:
Ավելի գիտական է էդ ժողովրդին կոչե՞լ քեթացի,հեթիթ ու ոչ խե՞թ։
Ես հայազգի Գայանե Ամիրխանյան անունով ԽԵԹԱԳԵՏԻ բնավ չեմ ճանաչում։
Նոր ժամանակներում գիտական գրականության մեջ մեզանում ընդունված այդ տերմինները վերցված են ռուսական ձևերից (хетты, хатты), որոնք ավելի ճշգրիտ են ու հաջող, քան եվրոպական լեզուներից վերցված հիթիթներ, հաթեր ձևերը (h-ի ճիշտ համարժեքը խ-ն է. անհասկանալի է, թե ինչու հիթիթ, երբ գործ ունենք իտ ածանցի հետ, հմմտ. սեմիտ): Նշենք, որ Աստվածաշնչի հայերեն թարգմանության մեջ խեթերը կոչվում են քետացի (Ծննդ. Ժ.15, 20 և այլուր): (Պետրոսյան 2006, 99)
Ben Vardanyan Դուք իրավացի եք, ես այլ ոլորտում եմ վարպետ: Կարտահայտվեմ մասնագիտորեն փաստերի լեզվով, որը վերջ կդնի խոսակցությանը, և ոչ միայն այս հարցով: Հարգանքներիս հավաստիքը: Այլոք քնած մարդուն մորթում են ու իրենց հայրենակիցների մոտ վերից վար հերոսացվում են, մեր հողի վրա ասպատակովների ոտնահետքերը մաքրելու ժամանակն Է:
//www.eupedia.com/europe/Haplogroup_R1b_Y-DNA.shtml
Nune Soghomonyan Շնորհակալություն։
Հետաքրքիր հղում էր, կրկին շնորհակալություն։
Ավելի գիտական է էդ ժողովրդին կոչե՞լ քեթացի,հեթիթ ու ոչ խե՞թ։
Ես հայազգի Գայանե Ամիրխանյան անունով ԽԵԹԱԳԵՏԻ բնավ չեմ ճանաչում։
Նոր ժամանակներում գիտական գրականության մեջ մեզանում ընդունված այդ տերմինները վերցված են ռուսական ձևերից (хетты, хатты), որոնք ավելի ճշգրիտ են ու հաջող, քան եվրոպական լեզուներից վերցված հիթիթներ, հաթեր ձևերը (h-ի ճիշտ համարժեքը խ-ն է. անհասկանալի է, թե ինչու հիթիթ, երբ գործ ունենք իտ ածանցի հետ, հմմտ. սեմիտ): Նշենք, որ Աստվածաշնչի հայերեն թարգմանության մեջ խեթերը կոչվում են քետացի (Ծննդ. Ժ.15, 20 և այլուր): (Պետրոսյան 2006, 99)
Ախր ինչո՞ւ ես այդքան կատաղի պայքարի մեջ մտել բոլորիս հետ՝ դատարկ տեղը, այ Բեն: Եվ ինչո՞ւ ես նորից թացը չորի հետ խառնում՝ ակնարկելով, թե ինչ որ մի ցեղախումբ կարող էր հայի նախնին լինել: Սա՞ է այժմ իմ սիրելի արևելագիտության ֆակուլտետը դասավանդում և առաջ տանում: Ո՞վ է գիտական ղեկավարդ, որ ԼՏՊ-ական խեթական զառանցանքով է վարակում մատաղ սերնդին; Այո, Լենինգրադի արևելագիտությունը (իսկ դու հենվում ես այդ դպրոցի տեսլականի վրա) դեռևս 30-ականներից որդեգրել է հայամերժ ուղղությունը, և հասել իր նպատակին թե՛ հայ մտավորականների զանգվածային ոչնչացումով՝ մեկ գիշերվա ընթացքում, թե՛ ԼՏՊ-ի պես գավառական իշումներին մոսադական հարսեր պադրուս անելով, թե՝ հակագիտական սիմպոզիումներով, ուր մուտք ունեն միայն լեյդենցի Հրաչի ու Գառնիկի պես տականքները; Բայց դու՝ ջահել գյումրեցի տղա, որ ըստ երևույթին՝ արաբական բաժնի սան ես, ի՞նչ ես դրանց բոստանին ջուր լցնում: Ամոթ է:
Лия Аветисян ես չեմ ակնարկում: Ակնարկում է Յենսենը, որի հնացած գիրքն էլ թարգմանել են: Դրա փոխարեն կարող էին թարգմանել ավելի արժեքավոր գիրք, որը կարող էր Հայաստանում խեթագիտության զարգացման համար լուրջ հիմքեր հանդիսանալ: Ես հենվում եմ ՕԲՅԵԿՏԻՎՈՒԹՅԱՆ վրա, ի տարբերություն որոշ զառանցողների, որոնք առանց որևէ տեղեկության, գիտելիքի խոսում են այնպիսի թեմաների մասին, որը իրենց կոնպետեցիայի մեջ չի մտնում:
Եթե դու ՀՐԱՉԻ ՈՒ ԳԱՌՆԻԿԻ նման գիտնականներին <տականք> ես անվանում, ապա ես Ձեր հետ ոչինչ չունեմ խոսելու:
Գիտնականը, մտավորականը, վեր պետք է լինի ցանկացած գաղափարախոսությունից, ազգայնականությունից:
Իսկ այն գիտնականը, որը պատմական փաստերը ազգայնացնում է ի շահ իր պետության, ոչնչով չի տարբերվում թուրք, ազերի կամ էլ վրացի նման կեղծարարից:
Ես արաբագիտությամբ չեմ զբաղվում, ուսումնասիրում եմ խեթագիտության /իմ հանարավորության սահմաններում/ և չեմ զբաղվում գիտությունը ազգայնականացնելով:
Երբ կարողացաք պատմական փաստերը մեկնաբանել օբյեկտիվ, զերծ ազգայնական մոլեռանդությամբ, այդ ժամանակ էլ կխնդրեմ, պատասխանեք:
Տղա ջան, բազում լեզուներ սովորի, որպեսզի թարգմանիչների ընտրության և բանիմացության հույսին չմնաս: Քանի դեռ չես տիրապետում գոնե 6-7 լեզվի ու չես կարդացել 1-2 հազար գիրք ու գիտական հոդված՝ բնագրում, օբյեկտիվ լինելդ բացառված է: Մինչ այդ, ինչպես Տյուտչևն էր ասում, «լույսի ծառան չես, այլ օտարի ճորտը»: Սա բարեկամական խորհուրդ էր, հավատա:
Лия Аветисян հա հա հա
Ես իմ համար չեմ ասում թարգմանության համար: Դուք հանգիստ կացեք, ես լեզուներ սովորում եմ:
Իսկ թեմայի գլխավոր հարցից շեղվելը, կարծում եմ, կոռեկտ չէ:
Ben Vardanyan Դուք իրավացի եք, ես այլ ոլորտում եմ վարպետ: Կարտահայտվեմ մասնագիտորեն փաստերի լեզվով, որը վերջ կդնի խոսակցությանը, և ոչ միայն այս հարցով: Հարգանքներիս հավաստիքը: Այլոք քնած մարդուն մորթում են ու իրենց հայրենակիցների մոտ վերից վար հերոսացվում են, մեր հողի վրա ասպատակովների ոտնահետքերը մաքրելու ժամանակն Է:
//www.eupedia.com/europe/Haplogroup_R1b_Y-DNA.shtml
Nune Soghomonyan Շնորհակալություն։
Հետաքրքիր հղում էր, կրկին շնորհակալություն։
<Խեթագետ> Բեն. կներես, որ մոռացել էի քեզ տեղյակ պահել իմ զբաղմունքների մասին:
ոչինչ, այս անգամ ոչինչ !
մի կերպ կդիմանամ առանձ ձեր գիտական աշխատանքին ծանոթանալու
ոչինչ, այս անգամ ոչինչ !
մի կերպ կդիմանամ առանձ ձեր գիտական աշխատանքին ծանոթանալու
Ben Vardanyan Pokr Asiai taracki bolor goxovurdnern el hayeri naxninern en,havanabar.
Ասա էն Քեննեդուն խի սպանեցին, է?
Ահագին բան պարզ է դառնում այս տարբեր սերունդների մեկնաբանություններն ու մոտեցումներին ծանոթանալուց… ամեն դեպքում, դուրս գիտական քննարկումից… մի բան պարզ է դառնում… ՄԵՆՔ` ՀԱՅԵՐՍ ՓՆՏՐՈՒՄ ԵՆՔ… ու ՓՆՏՐՈՒՄ… Մենք փնտրում ենք ճշմարտութհուն … իմաստություն, ուղղի… ԲԵՆ Վարդանյան երիտասարդնել, Ավո Գ Բօղօսյանն էլ, Լիա Ավետիսյանն էլ ու ելի Հայ մարդիկ… ուրեմն մեր գենը դեռ ԳՏՆԵԼԻՔ ՈՒ ՆՊԱՏԱԿ ՈՒՆԻ 😉 Ահա քեզ և ազգաին գաղափարախոսություն 🙂
ԲԵՆ ձեր դատողությունները հաթթերի և հաթթերենի մասին հենվում են այդ լեզվի վերծանման սեփական մեթոդաբանության վրա, թե հետևում եք այդ վերաբերյալ ներկայումս ընդունված գիտական հեղինակությունների հայտնած տեսակետներին: Եւ արդյոք դուք հակասություններ չեք տեսնում այդ տեսակետների դասական մտածողության սկզբունքների միջև: Որի բացակայության դեպքում գիտական միտքը վեր է ածվում մամուլի ազատության: Ուստի այդ մասին ձեր ընդիմախոսների հայտնած կարծիքները նույնքան անզգույշ են որքան և ձերը:
Ենսենը իր իսկ ժամանակին, հիմնուելով աշխարհագրական դիրքից և Եւրոպայում հայերի մասին այլ հետքերից, ճիշտ ճանապարհն էր գտել, որ՝ խեթերէնը հին հայերէն է։ Դժբախտաբար, իր ժամանակակից «հնդևրոպագէտ»ները մոդայիկ նկատառումներով փորձեցին այդ տեսակէտը Եւրոպական գիտութեան հունից դուրս հանել։ Այնուհետև բազմաթիւ փորձեր եղան սեպագիր արձանագրութիւնները աղաւաղել ու սխալ ընթերցել, իսկ մենք ապրում էինք Ցեղասպանութիւնից դուրս եկած իրավիճակում։ Հռոզնի կոչեցեալ մի հնագէտ, մի բառի զարկով («ninda» սեպագրի նշանով) իբրև թէ կարողացաւ սեպագիր արձանագրութեան մի տող վերծանել, ու կէտը կէտին կպցնելով իբրև թէ մի լեզու յայտնաբերեց, որը ոչ աքքատերէն է, ոչ հին յունարէն, ոչ շումերերէն, մի խօսքով ոչ մի բնական լեզուի հիմքի վրայ՝ մեղմ ասած՝ յօրինեցին մի ինչ-որ հին հնդևրոպական լեզու, որի ընթերցանութեան կամ վերծանութեան ոչ ոք ծանօթ չէ (մի խօսքով՝ Թումանեանի Ստլիկ Որսկանների օրինակով)։ Ելնելով հակա-ենսենեան նպատակներից, նրանք պարզ ասած արգելեցին արձանագրութիւնները հայերէն ընթերցել։ Այս հակա-ենսենեան արշաւը շարունակւում է մինչ այսօր, իսկ Շիգակոյի «խեթագէտ»ները այսօր զբաղւում են ոչ թէ արձանագրութիւնները վերծանլու աշխատանքով այլ «hittite»-էսբերանզօ լեզուաշինութեամբ (նրանք նոյնիսկ քերականութիւնն ու առասպելաբանութիւնն են արդէն «կառուց»ել)։ Ենսենը չկարողացաւ անցնել հակայարձակման իր վարկածը պաշտպանելու, քանզի իր ժամանակ հայերէն լեզուի արմատական բառարանի կողք իսկ գոյութիւն չունէր ու՞ր մնած լեզուաբանական համեմատական բազայ և բաւարար մաթեմատիկական գաղտնագիտութեան հանդերձանք։ Այսօր ժամանակները փոխուել են, բազմաթիւ և բազմագիտական փաստարկներ կան որ հիմնաւորում են հայերի Փոքր Ասիոյ բնիկ լինելու մասին, և աւելին որ այս նոյն հնդևրոպական նախալեզուն ծագել է Հայաստանում, և վերջապէս հայերէնը առաջինն է եղել որ տրոհուել է այդ նախալեզուից (մի խօսքով հայերէնը ինքը նախալեզուն է)։ Արդէն միայն այսքանով ու Հռոզնու իսկ վարկածով, մենք կարող ենք յստակ ասել որ խեթերէնը հին հայերէն է ու վերջ։ Սակայն իմ մօտ հարցը այստեղ չի աւարտւում, և պէտք է շարունակել և խեթական արձանագրութիւնները ճիշտ ընթերցել, այսպիսով նաև վերականգնելով հնագոյն հայերէնը, այսինքն՝ գրաբարեան հայերէնից 1500-2000 տարի առաջուայ հայերէն լեզուի վիճակը։ Մի խօսքով, ինձ անձնապէս այլեևս չի հետաքրքրում Հռոզնու սխալ վարկածը և Շիգակոյի «խեթագէտ»ների քաղաքական ծրագիրը, ես արդէն գիտեմ որ խեթերէնը հին հայերէն է և անցնում եմ յաջորդ քայլին։ Ինձ այսօր շատ է հետաքրքրում՝ խեթական սեպագիր արձանագրութիւններից վերականգնել մօտաւորապէս 3500 տարուայ հայերէն լեզուի վիճակը։ Նաև իբրեւ մաթեմատիկոս փորձել գտնել խեթերէն գաղափարագրերի (հիրոգլիֆների) բանալին, դա մինչ այսօր չի լուծուած։
Սիրելիս ես շուտով թարգմանելու եմ Յենսնի հոդվածները Գերմանիաի աքադեմիաի տարեգրքում՝ Zeitschrift der Deutsche Morgenländische Geselschaft-ի 48 երորդ մասում, ուր հիրոգլիֆների կարդալու եւ վերծանելու իր հատուկ մեթոդը բացատրել է.
Nicolas Verosh
Nicolas Verosh պարոն դուք չարաչար սխալվում եք, եկեք դուք ազնիվ գտնվեք եւ ասեք ինչ գրքեր եք կարդում եւ ումն եք հետեվում.1. հաթթերենը պիտի բնագրով կատդացած 2. սեպագրերը խառն ու խուռն լեզու է եւ ինչպես Ֆօրրերն էր փաստել 8 լեզուներից է բաղկացած, հատկապես Բողազքոյի արձանագրություները. հիմի եթէ պետք է ձեզ ինչ ուզում եք՝ ասեք. ես 5-6 մեծ գիտնակաների վերծանություների հիմնաորումները քննարկել եմ. Jensen, Forrer, Gelb, Sophus Bugge, J.A. Knutzon, Campbell եւ հատկապես Hrozney-ի գործերից լավ տեղյակ եմ, քանզի լավ տեղյակ եմ՝ որոշում կայացրի որ Jensen-ի գործը թարգմանեմ. սեպագրերի ժամանակ Հաթթերենը Ասորերենից սաստիկ կախված լեզու էր դարձել եւ շատ ասորերեն բառեր էր գործածել, ինչպես պահլավերենը արամերեն բառեր էր գործածում, բայց մնացած բառերը մոտաորապես համընկնում են Հայերենին, անգամ Hrozney-ին իր գործերում շատ նախդիրների վերջածանցների բառերի առթիվ է խոսել որոնք Հայերեն են, ինչպիսին են Անդրանիկ եւ կարկանդակ եւ ուրիշ հարյուրաոր բառեր. իսկական Հաթթերենը ՀԻՐՕԳԼԻՖ-ով գրվածներն են 50 առ հարյուր Jensen-ի վերծանություները համընկնում են Says-ի եւ wright-ի վերծանություների հետ, J.A. Knutzon-ի թարգմանությունը միայն փաստեց Jensen -ի ՀԻՐՕԳԼԻՖ կարդալու ոճը. Gelb-ը ում ԱՄՆ-ում ասում են Authority, շատ բաներում հետեվում էր Jensen-ին. Jensen-ը միայն մի սխալ թույլ տվեց՝ եւ այն էր որ ասաց Հաթթերենը նույն Հայերենն է. եւ այս ամենից անցնենք. Դուք ինչու այսպես լարված եք այս գրքի հանդեպ, դուք արդյոք չգիտեք որ յուրաքանչյուր գիրք կարժի մի անգամ կարդալ. ասում եք ավելի լավ գիրք կարելի է թարգմանել. ես ասում եմ համեցեք ձեր ձեռը ոչ ոք չի բռնել դուք ասում եք որ խեթագիտությունով եք զբաղված, դէ ինչի եք սպասում համեցեք թարգմանեք, այդ ձեր մեծն Hrozney-ի մեծագույն գործը՝ Der Sprache der Hittiter-ը թարգմանեք. միայն Transliteration կարդալով եւ ուրիշների ասածները թութակավարի կրկնելը ոչ մի օգուտ չունի. ես ԵՊՀ-ի արեւելագիտության Ֆակուլտետը այցելել եմ, դժբախտաբար՝ անգամ մի բնագիր Ավեստա-ին առնչվող գիրք չեն տպել, ինչ մնաց ՀԱԹԹԱԳԻՏՈՒԹՅԱՆ առթիվ մի բան հասկանան.
Սիրելիս ես շուտով թարգմանելու եմ Յենսնի հոդվածները Գերմանիաի աքադեմիաի տարեգրքում՝ Zeitschrift der Deutsche Morgenländische Geselschaft-ի 48 երորդ մասում, ուր հիրոգլիֆների կարդալու եւ վերծանելու իր հատուկ մեթոդը բացատրել է.